فصل سوم- مفهوم صفات سلبیه 2010/11/21

بیان شده توسط استاد علی الله وردیخانی

کتاب: مبدا و معاد

مفهوم صفات سلبیّه

چنان که قبلاً اشاره شد، صفات دو قسم می‌باشند: صفات کمالی و صفات نقص. صفات کمالی، صفاتی هستند که بر حسب ارزش وجودی، بیشتر و آثار وجودی آن فزون‏تر است به موصوفات خود.

اگر در معانی صفات نقص دقیق شویم، می‌بینیم که در معنی منفی بوده به جهت فقدان از کمال، لیکن اگر نفی صفات نقص کنیم، معنی کمال می‌دهد؛ چنان که اگر نفی نادانی کنیم، معنی دانایی، و نفی ناتوانی، معنی توانایی می‌دهد. از اینجاست که قرآن مجید، هر صفت کمالی را مستقیماً برای خدا اثبات می‌کند و هر صفت نقص را نفی کرده و منفی آن را برای خدا ثابت می‌کند. مانند این که می‌فرماید: «هُوَ العَلیمُ القَدیرُ: اوست دانای توانا»؛ «هُوَ الحَیُّ القَیُّومُ لا تَأخُذُهُ سِنَهٌ وَ لا نَومٌ...: اوست زنده پاینده، نه خوابی سبک او را فرو می‏گیرد و نه خوابی گران».

در آیه دیگری می‌فرماید: «تَبارَکَ اسمُ رَبِّکَ ذِی الجَلالِ وَ الاِکْرامِ: خجسته باد نام پروردگارت که صاحب جلال و اکرام است». جلال و اِکرام هر دو از صفات ثبوتیه خالق به شمار می‌آیند و در اینجا جلال، اشاره بر مُبرّا بودن او از صفات سلبیّه، و اِکرام، اشاره به سوی صفات ثبوتیه اوست.

خداوند متعال در ذکر، مقدّم داشت صفات سلبیّه را بر صفات ثبوتیّه، به جهت آن که، دفع مَضرَّت اهمّ است از جلب منفعت، و تحلیه به اوصاف جمیله، موقوف است بر تخلیه از اخلاق رذیله. چنان که زراعت و اشجار، خوب نموّ نمی‌کنند مگر به تصفیه زمینِ آن از خس و خار و احجار، کمال خدا نیز اثبات نشود مگر به نفی و ابطال نقایص از او.

ما دیدیم نقایص خود را که مستهجن شد پیش عقل، و فهمیدیم که این نقایصْ از عجز ماست که در دفع آن معطّلیم، لیکن تنزیه می‌کنیم خدا را از نقایص به سبب کمال و قدرت او.