درجات توبه 2008/05/07

بیان شده توسط استاد علی الله وردیخانی

کتاب: کعبه جانان - جلد اول

توبه را مراتبی است: توبه عوام از زَلّت، توبه خواص از غفلت، توبه خاص الخاص از رؤیت اوصاف بشریّت. توبه عوام از معصیت به طاعت است؛ توبه خواص از طاعت به توفیق است، طاعت خود نبیند همه توفیق بیند؛ توبه خاص الخاص آن است که می‌خواهد از رؤیت توفیق به مشاهده حق رسد. «اَعُوذُ بِعَفْوِکَ مِنْ عِقٰابِکَ: از کیفرت به عفوت پناه می­برم» اشارت بر نظرِ عوام است. «اَعُوذُ بِرِضٰاکَ مِنْ سُخْطِکَ: از خشمت به رضایت پناه می­برم» اشارت بر نظر خواص است. «اَعُوذُ بِکَ مِنْکَ» الهی از تو بـه تو پناه می‌آورم، از تو بـه سوی تو می‌گریزم، اشاره بر نظر خاص الخاص است.

بزرگان فرموده‌اند که توبه دو قسم است: توبه اِنابت و توبه اِستجابت. توبه انابت آن است که توبه کند از خوف عقوبت الهی؛ توبه استجابت آن است که توبه کند از شرمِ کرم الهی.

خداوند متعال در قرآن مجید می‌فرماید: «وَ اَنیبُوا اِلیٰ رَبِّکُمْ: به قدم دل ‌به سوی پروردگارتان باز گردید». ای ‌ایمان‌آورندگان به مقام انابت برآیید که مقام انابت بسی برتر است از مقام تَوبَت. توبت بازگشت بنده است از عصیان به طاعت، و انابت بازگشت بنده است به سوی خدای تبارک و تعالی به قدم دل.

انابت، از وادی نفاق بـه قدم تسلیم بـه وادی سَکینَت آمدن؛ از وادی بدعت به قدم صدق به

وادی محبت آمدن؛ از وادی تفرُّق به قدم انقطاع به وادی جمع آمدن؛ از وادی دعوی به قدم اِفْتِقار به وادی تَفرید آمدن.

توبه را درجاتی است:

اول – توبه عُمّال و آن رجوع است از اعمال بی‌فایده به اعمال صالحه.

دوم – توبه متقیان و آن رجوع است از فضولات و شبهات و اکثر مُباحات.

سوم – توبه زُهّاد و آن رجوع است از غفلت به‌ حضور و از رغبت دنیا به ‌نفرت از آن.

چهارم – توبه مقرّبین و آن رجوع است ازحسنات خود به حق‌تعالی. چنان که بزرگان فرموده‌اند: حسنات اَبرار سیّئات مقرّبین است و بعد از انتقال به درجه عُلیا آنچه را که اهل درجه سفلی حسنه دانند، اصحاب درجه علیا از آن تائب شوند و آن را گناه اعتبار کرده توبه از آن را بر نفس خود لازم دانند.

پنجم – توبه موحّدین و آن رجوع است از ماسوای حق به سوی حق‌تعالی.

اگر توبه را که حسنه است از خود دانی باید از آن خودبینی توبه کنی و بدانی که تَیْسیرِ این حالت از الطاف خَفیّه الهی است. و نیز فرموده‌اند: اگر کسی به طاعت خدا بازگردد به جهت خوف عقاب، رجوع او را توبه گویند. و اگر به طاعت خدا بازگردد به جهت طمع ثواب، رجوع او را انابت خوانند. و اگر بازگشت او به جهت اِمتِثال امر و اِستحقاق عبودیت باشد نه از جهت خوف عقاب و طمع ثواب، او را صاحب اَوْبَت گویند.

عارفین مطلقاً انواع توبه را که از مؤمنین واقع می‌شود تا به درجه ولایت نرسیده‌اند و عروج به ذُروه مقرّبین ننموده‌اند، تَسْمیه کنند به توبه مطلقه «تُوبُوا اِلیٰ ‌اللهِ جَمیعاً ‌اَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ: ‌ای گروه مؤمنین به سوی خدا بازگردید باشد که رستگار شوید». امّا توبه عارفین را انابت گویند «وَ جٰاءَ بِقَلْبٍ مُنیبٍ:  و با دلی توبه­کار باز آید» و توبه حضرات انبیاء و اوصیاء و اهل توحید را اَوبَت خوانند «نِعْمَ الْعَبْدُ اِنَّهُ اَوّٰابٌ: چه نیکوبنده­ای به راستی او توبه­کار بود».