گفتار هفتم 2013/10/03

بیان شده توسط استاد علی الله وردیخانی

کتاب: تعلیم و تربیت (ارشاد) – جلد دوم

برنامه زندگی و روشهای اخلاقی دوران عمر تمام زنان و مردان اجتماع عبارت از مجموعه تربیت‏هایی است که در دوران کودکی از پدران و مادران، در محیط خانواده و یا از مربیان، در محیط آموزشگاهها و یا محیط جامعه فرا گرفته‏اند؛ هر خوب و بدی که آنان در ایام طفولیت یاد گرفته‏اند در بزرگسالی از خود بروز می‏دهند و عملاً بکار می‏بندند.
به عبارت دیگر وضع روحی و اخلاقی و کیفیت رفتار و گفتار مردم هر عصری، محصول بذرهای تربیتی است که در دوران کودکی در مغز آنان افشانده شده است. خوبی و بدی، پاکی و ناپاکی، قوت و ضعف ملت فردا را باید در روش تربیت کودکان امروز جستجو کرد.
شخصیت، استقلال اراده و اعتماد به نفس و همچنین زبونی، فرومایگی، عدم اعتماد به نفس، از صفاتی است که اساس آن در دامن پدر و آغوش مادر پی‏ریزی شده است. طفلی که در خانواده زبون و پست به بار آمده، کودکی که پدر و مادر، او را یک عضو محترم خانواده به حساب نیاورده‏اند در بزرگی نمی‏توان از او توقع استقلال و شخصیت داشت.
احترام به کودک و حسن معاشرت پدر و مادر با او یکی از اساسی‏ترین عوامل ایجاد شخصیت در کودک است. رهبر گرامی اسلام حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله این برنامه بزرگ را در یک عبارت بسیار کوتاهی بیان فرموده و صریحاً اجرای آن را به پیروان خود دستور داده است «اَکْرِمُوا اَوْلادَکُمْ وَ اَحْسِنُوا آدابَکُمْ» : به فرزندان خود احترام کنید و با آداب و روش پسندیده با آنان معاشرت کنید.
کسانی که می‏خواهند فرزندشان با شخصیت ببار آید، قطعاً باید به این آموزش عمیق و حکیمانه حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله عمل نمایند. پدران و مادرانی که فرزندان خود را احترام نمی‏کنند و با رفتار زشت و ناپسند آنان را توهین و تحقیر می‏نمایند، نمی‏توانند فرزندان ارزنده و با شخصیت تربیت کنند.
احترام و تکریم یا توهین و تحقیر فرزند منحصر به وضع مخصوصی نیست. پدران و مادران می‏توانند از راههای مختلفی فرزندان خود را احترام کنند، یا به صور گوناگون آنها را اهانت نمایند.
تربیت صحیح و پرورش شخصیت و استقلال کودک آن است که پدران و مادران فرزندان خود را بشناسند و ارزش حقیقی آنان را از نظر دور ندارند، و بدانند که طفل آنها یک انسان است ولی کوچک و ضعیف و ناتوان، دارای ذخایر و سرمایه‏های بزرگ انسانی است که باید آن استعدادهای درونی شکفته شوند و از قوه به فعلیت آیند.
پدران و مادرانی که در خانواده با فرزندان مهربانند و میدان را برای فعالیت‏های فطری آنان باز می‏گذارند و کارهای کودکانه آنها را تحقیر نمی‏کنند، کودکانشان خیلی زود به رشد معنوی و شخصیت روانی نائل می‏گردند، و نیز پدران و مادرانی که در خانواده به خشونت رفتار می‏کنند و با کارها و سخنان خود محیط وحشت و ترس ایجاد می‏کنند، استعدادهای درونی کودکان خویش را از رشد طبیعی باز می‏دارند.
حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله می‏فرماید: باید که پدر و مادر به فرزند خویش نگویند که تو سفیهی، پستی، زیرا هر یک از این کلمات به تنهایی اهانت و بی‏احترامی به شخصیت کودک و مانع رشد معنوی و تکامل اوست.
یکی از غرایز طفل که خداوند حکیم در باطن او قرار داده، تمایل به بازی است. کودک میل به بازی دارد، گاهی می‏دود، جست و خیز می‏کند و گاهی با اسباب بازی‏های خود سرگرم است و از جابجا کردن آنها لذت می‏برد؛ این کارها که به نظر ابتدایی، لغو و بی‏اثر می‏آید باعث تکامل جسم و جان اوست. بازی عضلات کودک را نیرومند و استخوان بندی او را محکم‏تر می‏سازد. بازی، قدرت ابتکار کودک را تقویت کرده و استعدادهای درونیش را آشکار می‏سازد. در اسلام به بازی کودکان توجه مخصوص شده است.
حضرت صادق علیه السلام می‏فرماید: «اَلْغُلامُ یَلْعَبُ سَبْعَ سِنینَ وَ یَتَعَلََّمُ الْکِتابَ سَبْعَ سِنینَ وَ یَتَعَلََّمُ الْحَلالَ وَ الْحَرامَ سَبْعَ سِنینَ» باید کودک هفت سال بازی کند و هفت سال خواندن و نوشتن بیاموزد و هفت سال مقررات زندگی حلال و حرام را یاد بگیرد.
یکی از فواید بازی، تمرین استقلال اراده و احیای حس ابتکار است. موقعی که کودک روی خاکها چاه می‏کند و یا دست به کار بنائی زده برای خود اطاقک می‏سازد، دستگاه فکرش مانند یک مهندس ساختمان کار می‏کند و از موفقیت های خود شاداب است.
کودکی که رفتار ناپسند دارد باید پدر و مادر عاقلانه و بدون این که به شخصیت او اهانت کنند، راه صحیح را به کودک خود نشان دهند و او را از رفتار ناپسند باز دارند. توهین به شخصیت کودک و اهانت به کارهای کودکانه او بزرگترین ضربه‏ای است که به شخصیت روحی او وارد می‏شود، و پدر و مادر نباید فرزند خود را ملامت کنند. حضرت علی علیه السلام می‏فرماید: «اَلاِفْرَاطُ فِی الْمَلَامَهِ یَشُبُّ نِیرَانَ اللَّجَاجَ» زیاده روی در ملامت و سرزنش آتش لجاجت را شعله‏ور می‏سازد.