مادّه، علت نخستین؟! 2010/09/01

بیان شده توسط استاد علی الله وردیخانی

کتاب: مبدا و معاد

مادّه، علت نخستین؟!

یکی از صفات و خصوصیات ذاتی واجب‏الوجود یا علت نخستین، آن است که غنی‏بِالذّات باشد، یعنی هیچگونه نقص و احتیاج به وجود او راه نیابد. چه، احتیاج نقص است و نقص، مُنافی وجود ذاتی اوست. از اینجا معلوم می‌شود که علت نخستین، نباید مرکّب باشد، زیرا هر مرکّبی به اعتباری نیازمند اجزاء خود است و لذا ناقص است. از سوی دیگر، تردیدی نیست که هر مرکّبی بالاخره منحل می‌شود و ‏به طور قطعْ ثابت شده، هر چه اجزاء ترکیبیه زیادتر باشد، زودتر فانی می‌شود.

در مورد مسأله جـزءِ لایتَجزّا از دیـر زمان اختلاف است: گروهی معتقـد بودند، هـر جسمـی مرکب

است از اجزائی که به هیچ وجه قابل قسمت نیست. جماعتی را عقیده بر این بود که اجسام تا حدی قسمت ‏پذیرفته و سرانجام توقف می‌پذیرد. دسته‌ای دیگر گفتند جزءِ لایتَجزّا محال است و هرگز جسم از فراهم گشتن چیزی که نیست، حاصل نمی‌شود.

اما در این میان، مادیون و آنهایی که علت نخستین را ماده می‌دانند، تلاش می‌کنند که ماده را امری بسیط فرض و قلمداد نمایند، زیرا می‌دانند که هر چه ‏شیء بسیط‌تر باشد، از ‏فناء به دورتر است. بدین جهت، آنان علت نخستین یا جوهر فرد را آنقدر با صلابت و کوچک می‌دانند که دیگر قابل تقسیم نباشد.