گفتار دوازدهم 2013/10/03

بیان شده توسط استاد علی الله وردیخانی

کتاب: تعلیم و تربیت (ارشاد) – جلد دوم

یکی از صفات پسندیده که در ساختمان وجود آدمی ریشه فطری دارد «وفا به عهد» است. طفل از موقعی که معنی عهد و پیمان را درک می‏کند، لزوم وفا به آن را نیز می‏فهمد. مربی لایق باید از این الهام طبیعی استفاده کند و طفل را با سجیه «وفا به عهد» تربیت نماید، و این درک طبیعی را به طوری در کودک پرورش دهد که از دوران کودکی «وفا به عهد» را یکی از وظایف خود بشناسد و خلف وعده را قبیح تلقی کند.
در اسلام «وفا به عهد» از علائم ایمان است و اساس آن باید از دوران کودکی پی‏ریزی شود . مسؤولیت پدران منحصراً فراهم نمودن زندگی مادی و مراقبت‏های جسمانی نیست، بلکه پرورش‏های روحانی و ایمانی نیز به عهده پدران است و از نظر اسلام ادب و تربیت فرزندان از تأمین حوائج جسمانی آنان ارزنده‏تر است.
حضرت علی علیه السلام می‏فرماید: بخشش و تفضل هیچ پدری برای فرزند بهتر از عطیه ادب و تربیت پسندیده نیست. و نیز می‏فرماید: هیچ ارثی برای فرزندان بهتر از ادب نیست.
حضرت سجاد علیه السلام می‏فرماید: حق فرزند به تو اینست که بدانی وجود او از توست و نیک و بد او در دنیا وابسته به توست، باید بدانی که در حکومت پدری و سرپرستی مسؤول و موظفی فرزند را با آداب و اخلاق پسندیده پرورش دهی.
پیشوای عالیقدر شیعیان حضرت سجاد علیه السلام در این حدیث شریف به مسؤولیت پدران نسبت به فرزندان تصریح فرموده است و پرورشهای اخلاقی و ایمانی را از وظایف مسلم پدران دانسته، و خاطرنشان نموده است که پرورش صفات پسندیده مانند اداء فریضه‏ای موجب اجر و پاداش است و پرورش صفات ناپسند مانند ترک واجب و ارتکاب گناه، پدران را مستحق عذاب و کیفر خواهد نمود.
لازم است دیدنیها و مسموعات کودک که از راه چشم و گوش وارد مغز او می‏شوند، شدیداً تحت مراقبت قرار گیرند. یک سخن پلید و یک منظره منحرف کننده کافی است که فکر کودک را از صراط مستقیم برگرداند و او را برای همیشه بدبخت و آلوده سازد.
طفل در دوران کودکی که مسائل علمی و عقلی را درک نمی‏کند، لزوم «وفا به عهد» را فطرتاً می‏فهمد. پدری که وعده می‏دهد به فرزند خویش اسباب بازی بخرد، اگر به وعده خود وفا کرد کودک شاد می‏گردد و اگر به وعده خود وفا نکرد ناراحت می‏شود و از نظر کودک این کار، زشت و برخلاف توقع فطری او است.
پیامبران الهی و مربیان نیز حسن «وفا به عهد» و قبح پیمان شکنی را به مردم گوشزد کرده‏اند و آنان را با این درک فطری تربیت نموده‏اند. در اسلام «وفا به عهد» از وظایف حتمی مسلمین، در امور فردی و اجتماعی است، و در این باره آیات و اخبار بسیار وارد شده است: به عهد و پیمان خود وفا کنید که این امر در پیشگاه الهی مورد مؤاخذه و پرسش است.
مؤمنین کسانی هستند که به امانت و پیمان خود وفا کنند. حضرت موسی کاظم علیه السلام روایت کرده از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله که می‏فرماید: مسلمان نیست کسی که به عهد خود وفادار نباشد. وعده ای که مسلمان به برادر دینی خود می‏دهد، باید مانند نذر شرعی به آن عهد وفادار باشد با این تفاوت که در تخلف مانند نذر شرعی کفاره ندارد.
حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله می‏فرماید: کسانی که در سخن راستگوتر و در حفظ امانت مواظب تر و در عهد و پیمان باوفاتر و در اخلاق نیکوتر و با مردم گرمترند، روز قیامت به من از همه نزدیکترند. و حضرت علی علیه السلام می‏فرماید: وفا به عهد، آراستن جوانمردی است.
در اسلام مقررات و قوانینی است که اختصاص به ملت اسلام دارد و مسلمین باید آنها را بین خود و نسبت به یکدیگر اجرا کنند، این دسته قوانین را می‏توان به نام «حقوق ملی اسلامی» نامید.
قوانین و مقرراتی نیز هستند که تنها اختصاص به ملت اسلام ندارند بلکه دارای جنبه عمومی و جهانی هستند و باید مسلمانان آنها را با تمام ملل و اقوام بکار بندند که یکی از آنها لزوم «وفا به عهد» است، و این دسته از قوانین را می‏توان به نام «مقررات حقوق بشر» نامید.
مسلمانان نه تنها مکلفند عهد و پیمانی را که میان خود منعقد می‏کنند وفا نمایند، بلکه عهد و پیمانی که با غیر مسلمین از هر ملت و مذهبی که باشند منعقد می‏کنند ، باید وفادار بوده و بدون کمترین مسامحه و تعلل انجام دهند.
حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله می‏فرماید سه چیز است که تخلف از آنها جائز نیست:
وفا به عهد، طرف پیمان مسلمان باشد یا کافر.
احترام و نیکی به پدر و مادر، مسلمان باشند یا غیر مسلمان.
اداء امانت، صاحب امانت مسلم باشد یا غیر مسلم.
حضرت باقر علیه السلام می‏فرماید سه چیز است که خداوند متعال اجازه تخلف از آنها را نداده است:
وفا به عهد، صاحب پیمان و طرف عهد صحیح العمل باشد یا بد عمل.
احترام به پدر و مادر، درستکار باشند یا نادرست.
اداء امانت، صاحب امانت گنهکار باشد یا نیکوکار.