گفتار نهم 2013/10/03

بیان شده توسط استاد علی الله وردیخانی

کتاب: تعلیم و تربیت (ارشاد) – جلد دوم

کودکانی که در اثر محبت زیاد لوس بار آمده و گرفتار خوی پلید خودپسندی هستند، نمی‏توانند خویشتن را با قوانین اجتناب ناپذیر زندگی منطبق کنند و بر مشکلات فائق آیند، اکثر آنان تا پایان عمر به این بیماری دچارند و از عوارض آن رنج می‏برند.
همه می‏دانند که تغذیه کودک از روز اول ولادت شروع می‏شود. طفل یک انسان زنده است و بدیهی است که هر موجود زنده‏ای برای حفظ حیات مادی خود غذا لازم دارد، ولی بسیاری از پدران و مادران نمی‏دانند پرورش عادات خوب و بد که منشأ پیدایش صفات پسندیده و ناپسند است، و همچنین زیاده روی در محبت که باعث لوس بار آمدن کودک است، از چه زمانی شروع می‏شود.
کسانی تصور می‏کنند طفل یک پاره گوشت زنده است که تنها به غذا و خواب احتیاج دارد و حداقل باید یک سال از ولادت او بگذرد تا تدریجاً دستگاه درک او بیدار شود، در آن موقع است که باید پدر و مادر به تربیت او شروع کنند.
آنان گمان می‏کنند که تغذیه جسم کودک باید از روز اول ولادت شروع شود، ولی تغذیه جان او لااقل یک سال از روز ولادت او بگذرد، سپس پدر و مادر به تربیت روانی او مشغول شوند. چنین تصوری خطای محض و اشتباهی آشکار است. کودک در هفته‏های اول زندگی با سرمایه غرایز و استعدادهای انعکاسی خود صفاتی را فرا می‏گیرد که اگر آن صفات ناپسند باشند، مانع فراگرفتن صفات پسندیده خواهد شد.
عادات پسندیده و ناپسند در هفته‏های اول زندگی در روان کودک پی‏ریزی می‏شوند. صفاتی که طفل در ایام کودکی فراگرفته و به آنها عادت نموده است، در اعماق جان او نفوذ می‏کند و تغییر آن صفات بسیار مشکل است. همان طور که پدران و مادران دانا در غذای کودک مراقبت می‏کنند و با اندازه گیری صحیح و فواصل معینی طبق برنامه عملی به کودک غذا می‏دهند، باید از همان روز به تغذیه روانی او نیز توجه کنند و صفات حمیده را در روان او پرورش دهند.
بدون تردید کودک علاوه بر تمایل به غذا و هوا و سایر نیازمندی های طبیعی، تمایل فطری به مهر و محبت دارد و باید این خواهش طبیعی هم به نوبه خود با وضع صحیح در روان کودک ارضاء شود، و کودک طبق سنت خلقت و فطرت تربیت شده باشد.
وظیفه دقیق و سنگین پدر و مادر در حسن تربیت آن است که بدانند مهر و محبت را در چه مواردی باید بکار برند و در مورد لازم چه مقدار از آن را اعمال نمایند؛ زیرا از خود رضائی و لوس بار آمدن کودک، معلول یکی از این دو امر است: یا محبت بیجا کردن، و یا در مورد لازم زیاده روی در مهر ورزیدن است.
پدران و مادران موظفند خوبیها را به کودک بیاموزند و بر انجام آنها تشویقش نمایند، و همچنین بدی‏ها را نیز به او بفهمانند و از انجام آنها برحذرش دارند، نیل به این هدف با محبت بیجا و بی‏حساب میسر نیست. کودکی که از هر جهت خود را آزاد بداند و در مقابل هر کار نیک و بدی که انجام می‏دهد از پدر و مادر تنها محبت بیند، او نه تنها از بدی اجتناب نمی‏کند، بلکه منتظر است که بدی هایش نیز مورد تشویق واقع شود.
طفل باید همواره در محیط خانه میان امیدواری و ترس واقع شود، به مهر و محبت‏های پدر و مادر  امیدوار باشد و از تندی و تعرّض آنان بترسد. کودک باید این مطلب را بداند که در انجام کارهای بد آزاد نیست و از وی مؤاخذه می‏شود. خشونت و محبت،  اغماض و توبیخ، تشویق و بی‏اعتنائی، هرکدام در مورد خود لازم است و باید پدر و مادر هریک از این صفات را در مورد خود اعمال کنند؛ در چنین شرایطی کودک در خود احساس مسئوولیت کرده و لوس و از خودراضی ببار نمی‏آید.
کودکانی که بیش از اندازه محبت می‏بینند، از پدر و تمام مردم توقعات بیجا دارند. آنان منتظرند که در محیط خانه و اجتماع، رفتار و گفتارشان مورد تشویق واقع شوند و مردم از نیکی‏های نکرده و از کارهای ناپسندی که انجام داده تمجید کند. حضرت علی علیه السلام می‏فرماید: توقع تمجید بیجا داشتن، ابلهی و حماقت است.
خداوند متعال در قرآن مجید می‏فرماید: « آنان که به کارهای زشت خود مسرور و شادمانند و دوست دارند مردم آنها را با کارهای پسندیده‏ای که انجام نداده‏اند تمجید کنند، گمان مبر که از عذاب الهی رهائی دارند بلکه برای ایشان عذابی دردناک مقرر است»
حضرت علی علیه السلام می‏فرماید: خودپسند و از خودراضی به غضب الهی نزدیکتر است. اولیاء اسلام از هر عملی که کوچکترین اثر خودپسندی دیده می‏شد، جداً اجتناب می‏کردند و نسبت به کسانی که به این رفتار زشت دست می‏زدند، اظهار تنفر داشتند.
بدبختی های زندگی و محرومیت‏های اجتماعی اطفال خودپسند و از خودراضی وقتی به اوج خود می‏رسد که ایام کودکی را پشت سر گذاشته و عملاً وارد اجتماع گردند؛ ایشان با کارهای نادرست و اعمال نامطبوع، خودپسندی خویش را آشکار می‏کنند و در خلال معاشرت های اجتماعی، مراتب انحطاط اخلاقی و عدم لیاقت خود را ظاهر می‏سازند. حضرت علی علیه السلام می‏فرماید: کسی که به بیماری خودپسندی و از خودرضائی مبتلا است زشتی‏های عیوب در وی آشکار می‏گردند «مَنْ رَضِىَ عَنْ نَفْسِهِ ظَهَرَتْ عَلَیْهِ الْمَعایِبُ».