سه نوع جهاد 2013/10/03
بیان شده توسط استاد علی الله وردیخانی
کتاب: اسارت، جهاد، آزادی
گرچه عنوان «جهاد» در اسلام رکن است اما اگر به مفهوم و جهات مختلف آن بذل توجهی نگردد، چه بسا موضوعی بدین اهمیت، خود بخود از صحنه فعال زندگی اسلامی حذف شده و یا به جهت اکتفاء به الفاظ و عناوین و عادت بدانها هرگز در تغییر و تحول سرنوشت مسلمانان منشأ کمترین اثری نگردد . بدین لحاظ است که برای کسب «آزادی» واقعی لازم است بذل توجهی به معنا و مفهوم چنین عنوانی صورت گیرد:
«جهاد» لفظی است که غالباً توجه آدمی را به کشتار جنگی و زد و خورد خونی معطوف میسازد، و کمتر اتفاق میافتد که لفظ «جهاد» نظر شخص را به جهاد ادبی یا دعوت به هدایت متوجه سازد . در محاورات و گفتگوهای اسلامی، خواه در کتاب خدا یا در سنت حضرت رسول اکرم(ص) لفظ «جهاد»، به جهاد ادبی نیز اطلاق شده و دیگر این که خداوند متعال در قرآن مجید دعوت به هدایت را به وسیله قرآن جهاد کبیر فرموده؛ چنان که در آیه ۵۲ سوره فرقان فرماید «فَلَا تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَجَاهِدْهُم بِهِ جِهَادًا کَبِیرًا » ، در این آیه مبارکه «ِبهِ» یعنی بالقرآن.
در حدیث صحیح از حضرت رسول اکرم(ص) آمده که آن حضرت چون از یکی از غزوات برگشت فرمود: از جهاد کوچکتر به جهاد بزرگتر برگشتیم. گفتند : ای رسول خدا جهاد بزرگتر کدام است؟
فرمود : جهاد با نفس. و در حدیث دیگر آمده که آن حضرت فرمود:
جهاد مرد با نفس از جهاد با کفار افضل است. آن حضرت این جهاد را بزرگترین انواع جهاد فرموده زیرا که این جهاد، مبارزه با بزرگترین و نیرومندترین دشمنان است که عبارتست از شیطان و نفس اماره.
خداوند متعال جهاد قرآنی را به جهاتی کبیره فرموده: اول این که این جهاد اختصاص به مردم سالم و توانا ندارد، و بیماران و کوران و ناتوانان از این جهاد مستثنی نیستند . ولی در جهاد حربی منطقه دایره آن تنگ است و مخصوصاً جهاد با کسانی است که به حدود و ثغور بلاد ما هجوم آور شدهاند یا ما به بلاد و مرزهای ایشان هجوم بریم.
هدفهای جهاد قرآنی گوناگون و بسیار وسیع است، اما هدفهای جهاد حربی محدود است به بسط خاک و توسعه حاکمیت و خاضع کردن سایر ملل و مردم غیر مسلمان.
اما جهاد اکبر، جهاد با نفس و هویهای نفسانی است، و از آن جهت به این فضیلت مخصوص گشته که مبارزه با بزرگترین و نیرومندترین دشمنان است. چنان که حضرت رسول اکرم(ص) فرمود: بزرگترین دشمنانت نفس توست.
به این اعتبار جهاد بر سه قسم است:
۱- جهاد حربی یا خونی.
۲- جهاد اخلاقی یا نفسی.
۳- جهاد قرآنی یعنی دعوت به هدایت عموم.
باید توجه کرد که منظور اسلام از آزادی تنها مقاومت در برابر جباران و ستمکاران نیست، بلکه علاوه بر این منظور، مزیت دیگر نیز در نظر است و آن آزادی از قید و بند شهوات و لذات است، و این خود از اهداف عالیهای است که آثار آن در سعادت و سیادت بشر پوشیده نیست.
کسانی که در شهوات و لذات مادی فرو رفتهاند، چنین میپندارند که از لذات مادی بیش از دیگران کامروا هستند . این پندار غلط طولی نخواهد کشید که ایشان را در بند غرایز و شهوات گرفتار نموده و عذاب و رنج مستمری ببار خواهد آورد. زیرا هیچ شهوتی بوسیله افزون طلبی در راه آن شهوت اشباع و اقناع نخواهد شد، بلکه پیروی از مقتضای هر شهوت بر افروختگی و اشتعال آن خواهد افزود.
جای تردید و شک نیست که کاروان بشریت وقتی میتواند به سیر سریع خود در راه ترقی ادامه دهد، که از فشار شهوات و لذات مادی رهائی یابد و با آزادی کامل گام بسپارد و هر یک از افراد و طبقات اجتماع در راه ترقی ایفاء وظیفه کند، بهمین جهت اسلام در آزاد ساختن مردم از بند شهوات و لذات اصرار و پافشاری کرده است.
اسلام برای دعوت به رهبانیت و تحریم طیبات و لذات مشروع نیامده است، بلکه مقصود از این باب رعایت جانب حکمت و عدالت مقدار و کیفیت تمتع از لذایذ و خودداری از افراط و توجه دادن نیروهای بشری در راه سعادت اجتماع میباشد.
به این وسیله دو نتیجه حاصل میگردد:
اول- نتیجه فردی یعنی تأمین بهره عادلانه از تمتع و لذت و آسایش خاطر.
دوم- این که نیروهای بشری خود را در راه تقدم و ترقی اجتماع بکار بردن.
دقت در احکام و مسائل این شریعت نشان میدهد که اسلام در همه جا، این دو نتیجه یعنی نتایج فردی و اجتماعی را توأماً منظور داشته است.
پینگ و دیدگاه ها هر دو بسته شده اند.