مفهوم حجاب در قرآن 2008/05/17
بیان شده توسط استاد علی الله وردیخانی
کتاب: کعبه جانان - جلد اول
از معانی کلمه حجاب، پوشیدن و پرده و پوشش است که بیش از همه به معنای پرده به کار می‌رود. در این باب، پوششی را حجاب نامند که از طریق پشت پرده واقع شدن صورت گیرد. قرآن مجید در ماجرای حضرت سلیمان(ع)، غروب خورشید را نهان شدن در پس پرده و حجاب توصیف می‌کند «حَتّٰی تَوٰارَتْ بِالْحِجٰابِ: تا آن که در حجاب نهان شد». پرده حاجِز میان قلب و شکم را نیز حجاب گویند.
کلمه حجاب در عصر حاضر برای پوشش زن، کاربرد نسبتاً جدید این کلمه است. در آیات مربوط به پوشش زن یا کلمه حجاب دیده نمی‌شود و یا مربوط به زنان خاصی بوده، عمومیّت ندارد. در گذشته و در اصطلاح فقها، کلمه سِتر به معنای پوشش استعمال می‌شد.
به هر حال، بر خلاف گمان بعضی، مراد از ستر یا حجاب، خانه‌نشینی زن و محبوس بودن او نیست، بلکه هدف پوشاندن بدن خود از مردان بیگانه و درنیامدن به مقام جلوه‌گری و خودنمایی است. آیات قرآنی و فتوای علمای ربانی و فقهای الهی نیز مؤیّد همین معناست.
در قرآن مجید کاربرد کلمه حجاب در مورد زن، اختصاص به همسران حضرت رسول اکرم(ص) دارد و در مورد سایر زنان از اصطلاح دیگری استفاده شده است. البته در اینجا غرض، ردّ کلمه حجاب نیست زیرا وظایف فردی، خانوادگی، اجتماعی و سیاسی همگان به لحاظ مراتب یکسان نبوده، برای هر فردی به فراخور حال و به نسبت شئون معنوی اوست.
در درگاه الهی مسئولیت حضرات انبیاء و اوصیاء و بزرگان بیش از همه است؛ همچنین وظایف افرادی که سالیان متمادی تحت تعالیم عالیه استاد مقدّس الهی باشند، ماوراءِ سایرین است. گرچه کیفیت انجام وظایف و تکالیف از جانب خدای تبارک و تعالی و محبوبین الهی تبیین شده است، لکن با اتکاء به خویشتن و بدون مراجعه به استاد الهی، شناسایی دقیق آنها چنان که شاید و باید میسّر نیست. تعیین وظایف از ناحیه بزرگان و استاد الهی، گاه نشان دهنده مراتب معنوی شخص است، و گاه به مصلحتی بوده دلالت بر مقام معنوی او ندارد.
خداوند متعال در طی آیاتی چند، وظایف و تکالیف خاصی را بنا به مصلحتی برای زنان حضرت رسول اکرم(ص) تعیین فرموده که شروع آن چنین است: «یٰا نِسٰاءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَاَحَدٍ مِنَ النِّسٰاءِ: ای زنان پیغمبر شما مانند زنان دیگر نیستید». آنگاه امر نموده که در حال حیات و ممات پیامبر(ص) از خانه بیرون نروند «وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ: و در خانههایتان قرار گیرید». البته مراد این نیست که زنان پیامبر به کلی از خانه بیرون نروند، بلکه عمده اشاره است بر این که زیاد با مردم تماس نداشته باشند.
در این حکم و امثال آن، رعایت مصالح سیاسی و اجتماعی شده، زیرا زنان پیغمبر(ص) به منزله اُمَّهات مؤمنین بوده و دارای احترام خاصی بودند و امکان داشت در اثر تخطّی از این دستور، خود یا دیگری از این احترام و موقعیت ویژه، سوء استفاده کرده ماجرایی ناگوار بیافریند. چنان که عایشه از این دستور تخلّف کرد و آن ماجرای ناگوار را در عالم اسلام بوجود آورد، هر چند ظاهراً نادم و متأسف بود و اظهار می‌کرد که ای کاش دست به این کار نمی‌زدم.
علت ممنوعیت ازدواج زنان پیغمبر(ص) بعد از وفات او نیز جلوگیری از سوءِ استفاده احتمالی شوهر بعدی از احترام خاص همسر رسول خدا(ص) بود. در روایات که کیفیت حجاب، قبل از نزول آیه و بعد از آن بیان شده، مربوط به زنان پیغمبر است. حکم مذکور گرچه اختصاص به زنان پیغمبر دارد، لکن وظیفه هر زن مؤمنی از این آیات نیز معیّن می‌شود.
در آیات دیگر حکم پوشش و سایر شرایط مربوطه برای همه زنان آمده است مانند آیات سوره نور «قُلْ لِلْمُؤْمِنینَ یَغُضُّوا مِنْ اَبْصٰارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ… وَ قُلْ لِلْمُؤْمِنٰاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ اَبْصٰارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ…: به مردان با ایمان بگو دیده فرو نهند و پاکدامنی ورزند و به زنان با ایمان بگو دیدگان خود را فرو بندند و پاکدامنی ورزند» و در سوره احزاب «…یُدْنینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاٰبیبِهِنَّ…: پوششهای خود را بر خود فروتر گیرند».
طبق آیات قرآن مجید و تشریح آنها توسط حضرات ائمه اطهار علیهم‌السلام و بزرگان دین، مرد فقط در محیط خانواده و کادر ازدواج، آن هم با تعهدات سنگین می‌تواند از زن به عنوان همسر قانونی برخوردار گردد، نه در هر محفلی آن چنان که دلخواه اوست.
اسلام با نگرش به روح مسایل و نظر به حقیقت و باطن احکام، کیفیت این برخورداری و نگاه پاک و یا آلوده را مشخص می‌نماید. شرط برخورداری از نگاه پاک، رعایت حجاب ظاهری و باطنی است و این تکلیف هم بر مرد است و هم بر زن. اگر «یَغُضُّوا مِنْ اَبْصٰارِهِمْ…: دیده فرو نهند» برای مردان آمده که از نگاه ناپاک بپرهیزند، متقابلاً «یَغْضُضْنَ مِنْ اَبْصٰارِهِنَّ…: دیده فرو نهند» برای زنان هم آمده که از هر گونه نگاه آلوده خودداری کنند.
پوشش و حجاب برای زن از مسأله اساسی‌تری ریشه می‌گیرد و آن حفظ حریم زن و مرد است. بر خلاف نظام غربی که برخورداری از زن را با کار و فعالیت می‌آمیزد، اسلام بر آن است که محیط خانواده و کار و فعالیت اجتماعی را از هم تفکیک کند تا حریمی بین زن و مرد باشد. از این‌رو حتی زن و شوهر در هر شرایطی نمی‌توانند از یکدیگر برخوردار شوند. فقدان حریم بین زن و مرد و معاشرتهای بی بند و بار بر تهییجات روحی و سوزش درونی می‌افزاید، بسان آتشی که هرچه بر خوراک آن بیفزایند، مشتعل‌تر گردد.
پینگ و دیدگاه ها هر دو بسته شده اند.