دلایل علم 2010/10/09

بیان شده توسط استاد علی الله وردیخانی

کتاب: مبدا و معاد

دلایل علم

در اثبات علم خداوند متعال، دلایلی چند اقامه شده است که اهمّ آنها بدین قرار است:

اول – وجود اصیل است و محقَّق در خارج، و هر جا وجود باشد، توابع آن نیز با او می‌باشند. یعنی آنچه که قابل وجود است، به علم نیز قابل است؛ منتها تفاوت علم در حقایق، به نسبت قبولی وجود است. اختلاف بین حقایق، مربوط به غالبیت و مغلوبیت احکامِ وجوب و امکان است. به هر حقیقت که احکام وجوب غالب‏تر است، در آنجا وجود و علم، کامل‏تر می‌باشد و به هر حقیقت که احکام امکان غالب‏تر است، در آنجا وجود ناقص‌تر می‌باشد. هیچ موجودی از موجودات، عاری از صفت علم نیست.

بنابراین، چون خداوند کمال شدّت وجود است و وجودی اتمّ از او نیست، باید تمام کمالات تابعِ وجود را نیز به نحو اکمل دارا باشد، و یکی از توابع این وجود، علم است، پس خداوند متعال به نحو اکمل دارای علم است.

دوم ‌– خداوند تبارک و تعالی، افعالش محکم و مُتَقن است و هر که افعالش محکم و متقن باشد، عالِم است. خداوند تعالی، عالَم را به هیئت و نظامی ساخته که هرکه تعقل کند، به اندک توجّهی در‏می‏‌یابد کـه عالَم را از روی حکمتِ بالغه آفریده است؛ از اَجرام سَماوی و طلوع و اُفول کواکب گرفته تا کوچک‌ترین موجودات، در کمال حکمت آفریده شده است، و این خود دلیل محکمی است بر وجود علم باریتعالی.

آری، تدبیر امور عالَم با مصالح و اِنتساق آن با یک نَسَق، دلیلی است قاطع بر این که، اوست عالِمِ کامل و اوست قادر مطلق، و وقوع این صفتِ غریب، و خَلق این مخلوق عجیب، از غیر حکیم

و علیم، محال و ممتنع است.

سوم – خداوند متعال مجرّد است، یعنی معرّا از مادّه و لوازم مادّه است، پس عاقل است. زیرا هر مجرد عاقل است، به جهت این که مانع تعقل، مادّه و لوازم مادّه می‌باشد و هر چیزی که مادّی باشد، حضور در نزد خود ندارد و حقیقت علم، حضور مجرّد است برای مجرّد، و چون مجرد غیبتی ندارد همیشه نزد خود حاضر است و علم به ذات خود دارد. حال، چون واجب تعالی علت برای تمام معلولات است و علم به علت، مستلزم علم به معلول می‌باشد، پس خداوند متعال به همه مخلوقات، عالِم است.

چهارم – ذواتی را که علمْ به غیر دارند، خدا آفریده مانند عقول، مجردات و نفوس انسانی، که عالِم به غیر هستند، و خالق متعال که آفریننده این عالِمین به غیر است، اولیٰ خواهد بود به این که علم به ماسِوی داشته باشد، زیرا علتْ همیشه اشرف است از معلول، و معلول همواره اَضعف است از علت، پس خداوند تعالی علم به ماسوای خود دارد.