دلایل وحدت 2010/09/27

بیان شده توسط استاد علی الله وردیخانی

کتاب: مبدا و معاد

دلایل وحدت

در مقام اثبات توحید خداوند جهان، منطق‌های مختلفی وجود دارد که ذیلاً به پاره‌ای از آنها اشاره می‌کنیم:

اول – اگر واجب‏الوجود متعدّد باشد، هیچ یک بر دیگری تلازمی ندارد، زیرا به حکم عقلی، ارتباط از دو جهت بیرون نیست: یا یکی علت دیگری است، در این صورت بین آن دو ارتباط علت و معلولی برقرار است، و یا این که هر دو، معلول علت دیگرند. در صورت اوّل، علتْ خدا و معلول، شایستگی مقام خدایی را ندارد؛ و اما بطلان صورت دوم، آشکار است.

بنابراین در صورت تعدّد واجب‏الوجود، هریک از آنها مستقلاً واجد تمام کمالات و منزّه از تمام نقایص خواهد بود. بدیهی است که به حکم تعدّدشان، هریک واجدِ کمالاتِ خود و فاقد خصوصیات و امتیازات دیگری است و‏گرنه تعدّدشان، غیر معقول خواهد بود. و اما در این صورت، هر واجب‏الوجود، مرکّب از وجود و عدم خواهد بود و این شرایط مسلماً در واجب‏الوجود باطل بوده و هر آنچه چنین شود، حادث خواهد بود.

دوم – منطق قرآن کریم است که می‌فرماید: «لَوْ کانَ فیهِما آلِهَهٌ اِلاَّ اللهَ لَفَسَدَتا فَسُبحانَ اللهِ رَبِّ الْعَرشِ عَمّا یَصِفُونَ: اگر در جهان، خدای دیگری غیر از خداوند می‌بود، هر آینه عالَم فاسد می‌گشت. پس منزّه است پروردگار عرش از آنچه وصف می‌کنند». چه، اگر دو واجب‏الوجود، دارای قدرت و صفت اراده باشند و هریک از آنها بخواهد در جهانِ آفرینش، به چیزی هستی بخشد، از سه وجه بیرون نخواهد بود: یا اراده یکی عملی شده و اراده دیگری عملی نخواهد شد، یا این که اراده هر دو جامه عمل خواهد پوشید، و یا این که اراده هر دو عملی نخواهد شد. در صورت اول، یکی واجب‌الوجود و دیگری ممکن‌الوجود خواهد بود، و صورت دوم، باطل است چنان که فوقاً اشاره شد، و در صورت سوم، هر دو عاجزْ و هیچ یک شایستگی مقام خدایی را ندارد.

اگر کسی اشکال کند که ممکن است دو واجب‏الوجود در هر کار توافق کامل داشته باشند، چنین پاسخ گوییم که واجب‏الوجود باید ذاتی باشد که صفاتش عین ذات، و ذاتش عین صفت او باشد. زیرا اگر موجودی، صفت و ذات او از هم جدا باشد، مرکّب است، و چیزی که مرکب باشد حتماً از اجزاء به وجود آمده، پس اجزاء بر خودِ مرکب، مقدّم می‌گردند و مرکب نسبت به آنها مؤخّر، و لذا چنین موجودی، قدیم و ازلی نبوده و حادث است.

اگر گفته شود که مرکّب هم مقدّم است و هم مؤخّر، پاسخ این است که این اجتماع ضدِّین و نقیضَین بوده و امکان‌پذیر نیست، به علاوه مرکب چون از اجزاء به وجود می‌آید، حادث است و بعداً به وجود می‌آید نه اوّل. بنابراین اگر دو واجب‏الوجود از حیث قدرت و صفتْ متّحد، و در اراده هم متّفق باشند، این دو در ذاتْ هم، متحد بوده و جز یکی نتوانند بود.

سوم – اگر دو واجب‏الوجود فرض کنیم، یا هریک می‌تواند جلوگیری از اراده دیگری کند و یا نمی‌تواند؛ در صورت اوّل عجز هر دو آشکار، و در صورت دوم، عجز هر دو آشکارتر است.