مراتب وجود در مشهودات 2010/08/19

بیان شده توسط استاد علی الله وردیخانی

کتاب: مبدا و معاد

مراتب وجود در مشهودات

آنچه وجود است، مشهود ماست. ما موجودیم و جز وجود نیستیم و جز وجود را نمی‌یابیم. وجود را در فارسی به هست و هستی تعبیر می‌کنیم. در مقابل وجود، عدم است که به نیست و نیستی تعبیر می‌شود. چون عدم، نیست و نیستی است، پس عدم، هیچ است و هیچ، چیزی نیست که مشهود ما گردد. و اگر بحثی در‏باره عدم پیش آید، به طُفیلِ وجود است، پس وجود است که دارای آثار گوناگون می‌باشد.

اکنون ببینیم کدام یک از اقسام این مشهودات، اشرف از دیگران است. یک قسم از مشهوداتِ ما، به ظاهر حس و حرکت نداشته رشد و نمو نمی‌کنند، مانند سنگ‌ها و خاک‌ها، این قسم را جماد گویند. قسم دیگر موجوداتی هستند که تا حدّی حس و حرکت داشته رشد و نمو می‌کنند، مانند نباتات که رستنی‌ها باشند از گیاه گرفته تا درخت.

چون جماد را با نبات بسنجیم، می‌بینیم که در اصلِ داشتن وجود مشترکند. جماد حجم و وزن دارد، نبات نیز حجیم و وزین است. ولی نبات دارای حس و حرکت ظاهر بوده و رشد و نمو می‌کند، لیکن جماد فاقد این کمال است، پس رتبه نبات برتر از جماد می‌باشد.

قسم دیگر، مشهوداتی هستند که حرکات گوناگون دارند و حس آنها به مراتب قوی‎تر و شدیدتر از نبات بوده و افعال گوناگون از آنها بروز می‌کند، اینها انواع حیوانات بَرّی و بحری‏اند. چون نبات را با حیوان بسنجیم، می‌بینیم که از حیوان، حرکات و افعالی سر می‌زند و نیز واجد کمالاتی است که نبات فاقد آن است، که همان حرکات و افعال ارادی و گوناگون اوست. ناچار، شعور و نیرو و بینش ظاهری و قوی‏تری سبب بروز آن امور مختلفه می‌گردد. پس، رتبه حیوان برتر از نبات می‌باشد.

قسم دیگر از مشهودات خود را می‌بینیم که تمام آثار وجودی را داراست و علاوه بر آن، افعال و حرکاتی از او سر می‌زند و حرکاتی از او بروز می‌کند که از حیوان ساخته نیست، بلکه حیوان و نبات و جماد، مسخّر اویند. این موجود، «انسان» است و رتبه او برتر از حیوان می‌باشد. باز اگر در افراد این نوع، فَحص عمیقی به عمل آوریم، می‌بینیم که رتبه شخص دانا بالاتر از نادان است، بلکه نادان محکوم و تابع داناست. پس، علم است که محور جمیع محاسن است.