محکم و متشابه درقرآن 2010/04/21

بیان شده توسط استاد علی الله وردیخانی

کتاب: نبوت و امامت

محکم و متشابه در قرآن

قرآن مشتمل است بر محکمات و متشابهات، و اما محکم در لغت به معنی مُتْقَن است و در عُرف، گاه اطلاق می‌شود بر چیزی که برای او معنایی بوده باشد که احتمال غیرِ آن نرود، و گاه اطلاق می‌شود بر چیزی که دلالت آن واضح باشد، و گاه اطلاق می‌شود بر چیزی که محفوظ باشد از نَسْخ، و گاه اطلاق می‌شود بر چیزی که در آن تأویل نباشد مگر به یک وجه، ولی متشابهات مقابل این معانی است.

محکم آن است که شبهه‌ای بر آن عارض نشود، نه از حیث لفظ و نه از حیث معنی.

متشابه آن است که دلالت آن واضح نباشد.

متشابهات قرآن از حیث لفظ و معنی پنج قسم است:

اول – از جهت کمیّت

دوم – از جهت کیفیّت

سوم – از جهت زمان

چهارم – از جهت مکان

پنجم – از جهت شروط

متشابهات قرآن از حیث فهم دو قسم است:

قسم اول آن است که راه کمالِ معرفت بر هر کسی باز است، و قسم دوم آن است که راه کمالِ معرفت بر آن باز نیست مگر به راسخون در علم، و از غیرِ ایشان مخفی است.

کسانی که قلوب ایشان را میل از جانب حق به سوی باطل است مانند اهل بدعت، ایشان ظاهراً تابع متشابهات قرآن بوده و آن آیات را به اشتهای نفسِ خود تأویل می‌کنند تا مردم را از طریق حق برگردانند.

در قرآن، آیه‌ای نیست مگر این که آن را چهار معنی باشد:

اول – ظاهر قرآن که تلاوت آن است.

دوم – باطن قرآن که عبارت است از فهم آیات.

سوم – حدّ و آن عالِم بودن به احکام حلال و حرام و اطاعت بر آنها است.

چهارم – مَطلَع قرآن که کمال علم و عمل بر آیات است.