گفتار هیجدهم 2013/10/03

بیان شده توسط استاد علی الله وردیخانی

کتاب: تعلیم و تربیت (ارشاد) – جلد دوم

مسأله خودشناسی از آن بحثهایی است که از قدیم توجه دانشمندان و فلاسفه جهان را به خود معطوف داشته و کتابها درباره آن تدوین شده است، به خصوص اخیراً هم به عنوان علم روانشناسی یکی از مهمترین علوم بشری گردیده و اهمیت بسیار شایانی پیدا کرده است.
متأسفانه از آن جائی که مادیات بر قسمت اعظم زندگانی بشر حاکم شده بیشتر دانشمندان امروز جهان، حتی علوم روحی را هم از جنبه مادی مورد مطالعه قرار داده و از پشت عینک مادیت و خواص مادّی بدان می‏نگرند.
مسأله خودشناسی و روانشناسی هم با این که یکی از راههای بسیار مهم خداشناسی و توجه به عالم ماوراء طبیعت و جهان غیبت است، رنگ مادّیت به خود گرفته و بیشتر از نظر مادّی مورد استفاده قرار گرفته است.
علت عمده ناکامیهای علمای غرب در کوششهای خود و در کشف قوانین و قوای طبیعت، به خصوص در فن طب و روانشناسی از این جهت است که ایشان جهان و انسان را فقط مرکب از مادّه و عنصر مادّی می‏دانند و همه اطلاعات خود را بر روی آثار تجربه ها و معلومات حواس ظاهری خود بنا می‏کنند و از علوم معنوی و روحی اطلاع کاملی ندارند.
مثلاً یک طبیب روانشناس برای مداوای یک بیمار روانی که به او مراجعه کرده از همان جهات مادّی استفاده می‏کند و در این فکر نیست که از عالی ترین تجلیات روح که ریشه فطری دارد یعنی ایمان به مبدأ و جهان ماوراء طبیعت، استفاده کند و با تقویت روحیه مذهبی و ایمانی بیمار تکیه گاهی محکم و سنگری مستحکم برای او ایجاد کند و او را بدان پناهگاه رهنمائی نماید.
مسأله خودشناسی یکی از مهمترین مسائلی است که در طی قرون بسیار، مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است. اما آنچه در اینجا مورد نظر ما است این است که انسان بفهمد چه شخصیتی را دارا است و چه کمالاتی را می‏تواند به دست آورد و به چه مقاماتی برسد، آن وقت است که قوت بیشتری در او برای مبارزه با هواهای نفسانی ایجاد می‏گردد.
در این صورت اعتماد و تسلط به نفس در او تقویت یافته، با بصیرت و بینش بیشتری به جنگ اهریمنهای وجود خود می‏رود. زیرا این مطلب مسلم است که بسیاری از آلودگیها به خاطر این است که انسان پی به ارزش خود نبرده و مقام خویش را نمی‏شناسد و از طرفی هم، مظاهر فریبنده دنیا با رنگهای فریبای خود او را متوجه خود ساخته و موجبات بدبختی او را فراهم می‏سازد.
ولی اگر با بینشی بهتر و دید وسیعتری به دنیا و مظاهر ناپایدار آن بنگرد یعنی با همان دید و بینش مردان الهی، و از طرفی پی به شخصیت و ارزش و اهمیت خود برد، می‏داند که اگر خود را از شهوات و امیال نفسانی منزه دارد می‏تواند به تمام جهان ممکنات برتری جوید.
می‏داند چیزی که مانع سیر کمالی او است همان آلوده شدن به گناه و نافرمانی خداوند متعال است، آن وقت است که خود به خود از گناه متنفر شده و کناره گیری می‏کند، و همین پی بردن به شخصیت معنوی و خودشناسی، میان او و گناه حائل و سدی ایجاد می‏کند.
همین انسان است که خداوند تبارک و تعالی او را اشرف مخلوقات خود قرار داده و آیه «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ» را درباره او نازل فرموده است. همین انسان است که خداوند متعال تنها درباره او به خود بالیده و پس از بیان دوران تدریجی خلقت از گل و نطفه و علقه، بالاخره دمیدن روح، فرموده: «فَتَبَارَکَ اللَّهُ‏اَحْسَنُ الْخَالِقِینَ» . همین انسان است که خداوند متعال بفرموده خود او را در بهترین ترکیبی خلق فرموده و به آیه «لَقَدْ خَلَقْنا الاِنْسانَ فی اَحْسَنِ التَقویم» مفتخرش ساخته. همین انسان است که خدای تبارک و تعالی روح او را به خود منسوب داشته «وَنَفَخْتُ فِیهِ مِن رُّوحِی» فرموده. همین انسان است که همه ممکنات به طفیل او خلق شده «وَسَخَّرَ لَکُمْ مَّا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ».
از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله پرسیدند: خدا در کجا است؟ فرمود: در قلوب مؤمنین.
همین انسان است که خداوند تبارک و تعالی درباره او می‏فرماید: آسمان و زمینم نتواند مرا فراگیرد ولی قلب بنده مؤمن، مرا فرا می‏گیرد.
حضرت علی علیه السلام می‏فرماید: کسی که قدر و ارزش خود را بشناسد، هلاک نگردد.
و نیز می‏فرماید: کسی که قدر خود را نشناخت نابود شد. و در جای دیگر نیز می‏فرماید: به راستی نادان ترین مردم کسی است که خود را نشناسد.
خودشناسی موجب خداشناسی، و خداشناسی موجب محبت و عشق است.