گفتار چهارم 2013/10/03

بیان شده توسط استاد علی الله وردیخانی

کتاب: تعلیم و تربیت (ارشاد) – جلد دوم

در بین ملل و اقوام مختلف جهان بعضی از چیزها شوم شناخته شده و مردم به آنها فال بد می‏‎زنند؛ مانند نحوست سیزده نزد بسیاری از ملل، یا صدای کلاغ نزد عربها، یا خواندن جغد نزد ایرانیها. کسانی که به فال بد عقیده دارند اگر در معرض آن قرار گیرند خود را گم کرده و دچار نگرانی و تشویش خاطر می‏گردند.
گاهی بعضی از این افراد بر اثر فال بد چنان شخصیت و اطمینان خاطر را از دست داده، آزرده خاطر می‏شوند که زندگی بر آنان تلخ و ناگوار شده گاهی یک عمر در رنج روحی به سر می‏برند.
فال بد برای کسانی که به آن عقیده دارند یکی از عوامل مهم ایجاد نگرانی و تشویش خاطر است و اهمیت آن به اختلاف موارد و درجات شدت و ضعف نگرانی و همچنین طول مدت تفاوت دارد. بعضی از نگرانی‏های فال بد صاحبش را چند روز یا چند ماه و گاهی یک عمر دچار ناراحتی می‏کند.
دانشمندان عقیده دارند که فال بد ساخته و پرداخته جهل بشر است و آن را یک آفت حقیقی و خطر واقعی نمی‏دانند. فال بد یک نوع تلقین رنج آوری است که صفحه خاطر مردم ضعیف و جاهل را تیره می‏کند و شومی آن جز ناراحتی و نگرانی چیز دیگری نیست.
پیشوایان مذهبی برای فال بد واقعیتی نمی‏شناسند ، ولی اگر کسی به آن معتقد شد و این امر غیر واقعی را مهم و حقیقی تلقی کرد ، دچار نگرانی و اضطراب خواهد شد. بدیهی است که این نگرانی و اضطراب یک واقعیت روانی است و می‏تواند منشأ بیماریها و ضررهائی در جسم و جان گردد. حضرت علی علیه السلام می‏فرماید: « فال بد یک امر واقعی نیست».
حوادث ناگواری که در بعضی مواقع پیش می‏آید در نظام خلقت علل منظمی‏دارد و مربوط به فال بد نیست. اخلاق زشت و رفتار ناپسند مردم است که موجب پدید آمدن پاره‏ای از حوادث نامطلوبی می‏گردد و جهان آن را به حساب فال بد می‏گذارند.
قرآن شریف این مطلب مهم روانی را در ضمن شرح یک قصه مختصر با عبارت کوتاهی در آیات ۱۸ و ۱۹ از سوره یس بیان فرموده است: چند نفر از رجال الهی برای دعوت و تربیت مردم قریه‏ای بپاخاستند. مردم نادان ایشان را به دروغ گوئی متهم کردند و به این هم قانع نشدند: «قَالُوا إِنَّا تَطَیَّرْنَا بِکُمْ‏» گفتند به درستی که ما شما را به فال بد گرفتیم. «قَالُوا طَائِرُکُمْ مَعَکُمْ أَئِن ذُکِّرْتُم» رجال الهی گفتند منشأ شومی‏شما با شماست؛ یعنی شومی و نحوست در ضمیر شما و در اخلاق بد و رفتار ناپسند شما، در عقاید باطل و افکار منحرف خود شماست اگر خواهید از این شومی خلاص شوید خود را اصلاح کنید.
کسانی که به فال بد عقیده دارند اگر در معرض آن قرار گیرند دچار نگرانی و تشویش خاطر می‏شوند و این اضطراب در ضمیرشان عقده‏ای بوجود می‏آورد که موجب ناراحتی روح می‏گردد، و چنان که قبلاً ذکر شد این عقده‏های روانی نه تنها مایه ناراحتی فکر و تشویش خاطر است، بلکه در بدن نیز اثر می‏گذارد و می‏تواند منشأ بیماریهای مختلفی گردد.
روزگاری که بشر جاهل بود و نمی‏توانست علل حوادث عالم را درک کند، به پناه اوهام می رفت و سخن خرافی می‏گفت. یکی از آن اوهام فال بد است که بر اثر تلقین‏های مکرر در قرنهای متمادی از نسل‏های سابق به نسل بعد منتقل شد و امروز هم بعضی از مردم به آن عقیده دارند و اگر درباره کسی یا چیزی فال بد زنند دچار تشویش خاطر می‏گردند.
باید به چنین بیماران گفت فال بد واقعیتی ندارد. لیکن حالات روحی شما نسبت به قبول یا رد آن یک امر واقعی است. شما هستید که اگر آن را قبول نکنید از نگرانی مصونید؛ و اگر آن را بپذیرید و این امر غیر واقعی را حقیقی تلقی کنید ، در باطن خویش آتشی می‏افروزید که باید در آن آتش بسوزید و جسم و جان خویشتن را تباه کنید. بنابراین فال یک امر واقعی نیست ولی طرز تفکر ما نسبت بدانها اهمیت دارد؛ اگر با شهامت و شجاعت و اعتماد به نفس با آنها روبرو شویم، ضرری عاید جسم و جان ما نخواهد شد لیکن اگر بدانها میدان دهیم و خود را فرمانبردار آنها سازیم ، در اندک مدتی بر اعصاب و شخصیت ما غلبه کرده و سلامت جسمی و روحی ما را مختل می‏سازند.
در چهارده قرن قبل اولیای بزرگ اسلام برای نگرانی مردم با همین منطق علمی سخن گفته و حالات روحی کسانی را که بر اثر فال بد دچار اضطراب می‏شدند، تجزیه و تحلیل کرده‏اند.
حضرت صادق علیه السلام به شخصی فرمود: قوت و ضعف فال بد در روان تو با وضع روحی و عقیده قلبی‏ات بستگی دارد، اگر آن را سست و ناچیز بگیری اثر آن نیز در تو سست و ناچیز خواهد بود؛ ولی اگر آن را مهم و مؤثر تلقی کنی، اثر آن نیز در تو شدید و مهم خواهد شد. می‏بینیم که در این حدیث حضرت صادق علیه السلام براساس علم سخن گفته و در بیان خود به منطق علمی ‏روانشناسی تکیه فرموده است.