مرگ ، وسیلۀ کمال 2011/03/23

بیان شده توسط استاد علی الله وردیخانی

کتاب: مبدا و معاد

مرگ، وسیله کمال

هم‏چنان که تکامل مراتب دارد، ادراک و معرفت الهی نیز مراتب و انواعی دارد: در مقامی معرفت حسی، در مقامی معرفت استدلالی، در مرتبه‌ای معرفت شهودی و در مرتبه‌ای معرفت کشفی یا وصالی است. از دیدگاه دین مقدس اسلام، تکامل انسان در این است که به کمالِ مرتبه انسانیّت قدم گذارد، نفسش به مرتبه اعلای پاکی رسد تا ایمانش به خالق متعال کامل شود.

در مرتبه کمال، نفس در مقام نفسِ مطمئنه و ایمان در درجه حقّ‌الیقین است. بنابراین، تکامل عبارت است از این که، نفسِ انسان به مرتبه اطمینان و ایمانش به درجه حقّ الیقین رسد و وصال او را حاصل آید؛ البته وصال نیز مراتبی دارد. عده قلیلی در این دنیا به آن مقام می‌رسند و در مراتبی که بعد از موتْ سیر خواهند کرد، ممکن است برای آنان تغییری نباشد، زیرا دنیا و مرگ برایشان یکسان است، چنان که حضرت علی‏^(ع) می‌فرماید: «اگر پرده‌ها و حجاب‌ها از قبال دیده‌ام کنار رود، بر ایمانم افزوده نمی‌شود». ولی اکثریّت افراد، به آن مرتبه نرسیده در مرتبه نفس لوّامه‌اند و چه بسا در طول عمر خود، از مرتبه علم‏الیقین نیز قدمی فراتر نگذاشته، در شکّ ‌‏و شبهه باقی بمانند. زیرا مقام استدلال، خبر و دلیل است اما مقام عین‏الیقین، دیدن و استشهاد است. لذا موتْ برای آنها که به مرتبه عین‏الیقین و بالاتر از همه، حقّ‏الیقین نرسیده‌اند، علت و سبب تکامل است و حقایقی که در دنیا برای آنان آشکار نبود، بعد از مرگ روشن‌تر شده و به تکامل می‌رسند.

بنابراین برای اکثر مردم، ایمان و معرفتی که بعد از موت نسبت به ذات اقدس الهی به وجود می‌‌آید، ماوراء ایمان و معرفتِ دنیوی آنان است، ولی سرعت سیرِ تکاملی آنان متفاوت است و در آن تکامل، اراده انسانی مدخلیّت ندارد. به عبارت دیگر، ایمان و معرفت بعد از موتْ در هر فردی، به پایه و نسبت ایمانی است که در نتیجه تعلیم و تعلّم و تزکیه نفس، و ریاضات و مجاهدات و عبادات و طاعات در دنیا برای او حاصل شده است.

آری، ‏هر کس ایمان و معرفتش در دنیا بالاتر باشد، بعد از مرگ هم ایمانش بالاتر خواهد بود، و روحی که پس از خروج از کالبد مادی، قادر به بهره‌مندی از نعمت‌های الهیّه نمی‌شود، در معنا در حال مَمات است. حیات حقیقی در آنجا نصیب روحی است که دارای تزکیه و تصفیه است.

گرچه حضرت علی^‏(ع) می‌فرماید که اگر پرده‌های ظاهر از جلو دیدگانم برافتد، ذرّه‌ای بر ایمانم افزوده نگردد، ولی از آنجا که ذات اقدس الهی لایتناهی و رحمتش نامتناهی است، و آن بزرگوار از مظاهر اتمِّ صفات و اسماء الهی است و نیز به علت پاره‌ای از عوامل، امکان دارد که لذّت و حلاوتی که ایشان در مرتبه کمال در این دنیا ادراک می‌نمودند، بعد از موت، مراتب احساس لذّت برایشان بالاتر باشد. چه، احساس لذّت و حلاوت، هر چقدر نسبت به ذات الهی بالاتر باشد، به همان نسبت انسان به لقاء حقّ نزدیک‌تر است، و مسلّم است لذّت و حظّی که ماوراء سایر لذایذ و حظوظ می‌باشد، عبارت است از لذّت دیدار لقاء حقّ.