معانی الصمد 2010/10/05

بیان شده توسط استاد علی الله وردیخانی

کتاب: مبدا و معاد

معانی الصّمد

یکی از صفات ثبوتیّه خداوند، صمد بودن اوست. اَلصَّمد را می‌توان به چند معنی به حق‏تعالی نسبت داد:

اول – سید مُطاع.

دوم – پناه دهنده از بلیات و آفات.

سوم – آن که منزّه و مبرّاست از نقایصِ ممکنات، مانند جسمیت و جوهریت و احتیاج به زمان و مکان و غیر اینها از خواص اجسام.

در اخبار معانی بسیار برای «الصّمد: بی‏نیاز» وارد شده است. حضرت باقر‏^(ع) می‌فرماید: الصّمد آن کسی است که جَوفی بر او نباشد، که کنایه از وجود بسیط است، یعنی از چیزی ترکیب نیافته، و نیز فرموده: «الصّمد» یعنی قائم به ذات و غنی از غیر. بزرگان فرموده‌اند: «الصّمد» یعنی بالاتر و برتر از آن است که تغیر و تبدّل پیدا کند و در معرض فساد و ‏فناء واقع گردد.

از حضرت زین العابدین^‏(ع) پرسیدند از معانی «الصّمد»، فرمود: «الصّمد» کسی است که شریکی برای او نیست و خسته نگرداند او را حفظ چیزی، و نیز چیزی از او غایب و دور نیست.

حضرت صادق^‏(ع) فرمود: جماعتی خدمت پدر بزرگوارم آمدند و سؤال کردند از معانی «الصّمد»، فرمود: «الصّمد» پنج حرف است، «الف» آن دلالت می‌کند بر اصل و حقیقت وجود او، و «لام» دالّ بر اِلهیت اوست، و این که «الف» و «لام»، در هم ادغام می‌شود و در کلام ظاهر نمی‌گردند و به گوش شنیده نشده فقط نوشته می‌شوند، دلالت می‌کند بر این که الهیت او از جهت لطافت، مخفی گشته و به حواس، ادراک او نتوان کرد و به زبان، وصف او را نتوان گفت و به گوش، اوصاف او را نتوان شنید. و این که «الف» و «لام» «الصّمد» ظاهر گشته در کتابت، دلالت می‌کند بر این که الهیّت او ظاهر گشته به سبب ایجاد خلق، و تعلّق دادن ارواح لطیف به جسدهای کثیف، که اگر کسی بر نفس خویش بنگرد، روح خود را نمی‌بیند، چنانچه «الف» و «لام» «الصّمد» ظاهر نمی‌گردد به حواس، ولی در کتابت ظاهر می‌گردد. اگر کسی تفکر کند در حقیقت وجود او، متحیر و سرگردان شود، و فکر او احاطه نمی‌کند به چیزی که وی را تصوّر کند، زیرا که او خالق صُوَر است.

«صاد» در «الصّمد» دلالت دارد بر این که او راستگو، و قول و کلام او صادق است، و دعوت نموده بندگان خود را که متابعت کنند طریق راستی را. «میم» دلالت می‌کند بر مُلک و سلطنت او، که اوست مالک حقیقی، و همیشه بوده و خواهد بود، و زوال بر سلطنت او راه نیابد. «دال» دلالت می‌کند بر دوام سلطنت او، و این که تغییر و تبدیل و عدم، بر ساحت قدس او راه ندارد، زیرا که او تکوین‏کننده کائنات است. معانی بسیار برای «الصّمد» وارد شده که همه مُندرج است بر وجوبِ ذاتی که از کلّ نقایصِ ممکنات منزّه و مبرّاست.