پیوند الهی علم و عمل 2009/07/23

بیان شده توسط استاد علی الله وردیخانی

کتاب: کعبه جانان - جلد چهارم

آثار علم و ارزش حقیقی آن وقتی ظاهر می‌گردد که توأم با عمل باشد. حضرت رسول اکرم (ص) چنین می‌فرماید: علمی که توأم با عمل باشد، نزد خدا محبوب‌تر است از عبادت و پرستشی که توأم با علم نباشد. به واسطه علم است که انسان می‌تواند حلال و حرام و منکرات را بشناسد و مراتب طریق حق را طی کند.
حضرت سجاد (ع) می‌فرماید: تشخیص حلال و حرام و واجبات و محرمات به وسیله علم است و نیز می‌فرماید: پرهیزکارترین مردم کسی است که به واجبات عمل کند، و بی‌نیازترین مردم کسی است که به قسمت الهی راضی باشد.
حضرت مولای متقیان می‌فرماید: علم وابسته به عمل است. علمی که توأم با عمل نباشد، علم نبوده و با جهل فرقی ندارد. علم، عمل را ندا می‌دهد، اگر پذیرفت از آن علم سودی حاصل آید و الا علم از او دوری می‌جوید. و نیز می‌فرماید: علمی که توأم با عمل نباشد، با جهل در سود نرسانیدن یکی است.
عمل به علم را علایمی است: کسی که تحصیل علم الهی می‌کند، آنگاه در ردیف علمای ربانی محسوب شود که بداند تحصیل علم برای چیست و علایم عمل به علم از او ظاهر گردد. تحصیل علم در مرتبه اول و در مرتبه آخر برای خداشناسی است.
فردی که تحصیل علم او به رضای حق است، او خدا را شناخته و نعمت‌های الهی را یادآوری می‌کند و به وظایف و تکالیف فردی و اجتماعی آشناست و می‌داند که علل تقویت و تضعیف روح چیست؛ چنین سالکی به غیر خدا متکی و امیدوار نمی‌شود.
حضرت صادق (ع) می‌فرماید من علوم مردم را در چهارچیز یافتم:
اول ـ خدای خود را بشناسی.
دوم ـ بدانی خداوند تبارک و تعالی با تو چه کرده، یعنی کدام نعمت‌ها را بر تو ارزانی داشته است.
سوم ـ بدانی که وظیفه تو در قبال این همه نعمت چیست تا به مقام عمل برآیی.
چهارم ـ بدانی چه اعمالی ترا از جاده حق دور می‌کند تا از آن اجتناب کنی.
کسی که تحصیل علم کرده اما بدان عامل نیست، علل تقویت و تضعیف روح را نمی‌شناسد، چنین عالمی چگونه می‌تواند مردم را ارشاد نماید؟!
حضرت مولای متقیان می‌فرماید: ای مردم شما را سفارش و توصیه می‌کنم به پنج چیز که اگر سوار شتر شوید و رنج راه‌های طولانی را برخود هموار سازید، شایسته آنید: جز خدا به کسی امید نبندید، چه طالب حق و حقیقت امیدش تنها به خداست. از چیزی جز گناهتان نترسید. آنچه از تو می‌پرسند اگر نمی‌دانی، عدم علم خود را نسبت به آن اظهار کنی. و آنچه را که نمی‌دانی از اهلش بپرسی. و صبر و استقامت را در هر کار پیشه کنید؛ چنان که در تن بی سر یا فاقد روح، خیری نیست، در ایمانی هم که توأم با صبر نباشد خیری نیست.
خوشا به حال افرادی که به رضای حق تعلیم می‌دهند، و خوشا به آنان که به رضای الهی حرکت می‌کنند تا از استاد ربانی تحصیل علم کنند. حضرت امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: زاهدین در دنیا کسانی هستند که چون وعظ و اندرزی داده شود، می‌پذیرند.
سالکین طریق حق، وعظ استاد را می‌شنوند و چون هشداری دهد، ترسان شوند و چون تعلیم دهد، عمل کنند. اگر از مال دنیا به ایشان کم برسد، شاکر باشند و اگر در آتش فقر و فاقه بسوزند، صبر کنند. آنان به فریضه مهم امر به معروف و نهی از منکر پردازند.
طایفه‌ای پرسیدند یا علی ما امر به معروف و نهی از منکر می‌کنیم وقتی که کاملاً به آن عمل می‌کنیم، اما موقعی که کاملاً عامل نیستیم به آن امر نمی‌کنیم و مادام که به طور کامل از گناه اجتناب نکرده‌ایم، نهی از منکر نمی‌کنیم. آن حضرت فرمود: امر به معروف کنید ولو این که خودتان در حد کمال به آن عمل نکنید و نهی از منکر نمایید، هرچند خودتان در حد کمال از آن اجتناب نمی‌ورزید. البته منظور این نیست که آمر به معروف و ناهی از منکر خود اهل مراعات نباشد.
حضرت امام صادق (ع) می‌فرماید: دانشمند واقعی آن است که عملش علم او را تصدیق کند، اما آن علم و گفتاری که مصدِّقش عمل و کردار نیست، آن علم و گفتار، الهی نیست.
هیچ مجموعه و پیوندی مانند پیوند «علم» و «حلم» نیست. کسی که علم او توأم با حلم است، شخصیت او از معجونی پرداخته شده که هیچ معجونی از جهت بها و ارزش به پای آن نرسد.
قرآن مجید و پیشوایان الهی ما را به تدبر و تفکر امر فرموده‌اند. حضرت صادق (ع) می‌فرماید: آگاه باشید، خیری نیست در علمی که فهمی در آن نباشد، خیری نیست در خواندن چیزی که تأمل در آن نباشد و نیز خیری نیست در پرسشی که در آن تفکر نباشد.
بزرگان دین فرموده‌اند که تفکر یک ساعت برتر است از عبادت هزار سال، و در بعضی موارد از عبادات ثقلین افضل است. عالم ربّانی باید در هر امری تفکر کند و تفکر باید مقدم بر گفتار و تکلم و هر اقدام او باشد.
حضرت امیرالمؤمنین می‌فرماید: قوام دین بر چند چیز است که بدون آنها دین پایدار نمی‌شود:
اول ـ عالم سخنوری که به علم خود عمل کند.
دوم ـ ثروتمندی که از مازاد خود به فقرا احسان نماید.
سوم ـ فقیری که آخرت خود را به دنیایش نفروشد.
چهارم ـ کسی که بعد از اخذ علم، تکبر نکند.
پس شرطی از شروط قوام دین، معاونت علمی و مالی است. هرگاه عالم سخنور به علم خود عمل نکند و ثروتمند به اهل دین کمک ننماید و فقیر آخرت خود را به دنیای خود بفروشد و عالم تکبر کند، پایه دین ضعیف و ضعیف‌تر گردد. امروز نیز علت ضعف دین در اثر این است که عالم نمایان به علم خود عمل نکردند، ثروتمندان از مستحقین دستگیری ننمودند، فقرا آخرت خود را به دنیا فروختند و برخی علماء شرط تواضع به جا نیاورده و چنان که باید به وظایف خود عمل نکردند.
حضرت صادق (ع) می‌فرماید: علم وزیر ایمان است، چه علم و ایمانی که با هم توأم نباشند، فاقد ارزش است، و حلم وزیر علم است، و رفق وزیر حلم، و صبر وزیر رفق است.
بنابراین طالب حقیقی باید دارای ایمان و علم و حلم و رفق و صبر باشد، چنین عالمی نور خداست.