وقفه ناپذیری تکامل 2011/03/21

بیان شده توسط استاد علی الله وردیخانی

کتاب: مبدا و معاد

وقفه‌ناپذیری تکامل

از جمله کلمات مقدسی که ورد زبان عامّ و خاص شده، کلمه «تکامل» است. معمولاً از این کلمه در اذهان عمومی مفهوم خاصی منظور می‌شود. بدین معنی که در تکامل، هدف یا مرتبه و درجه‌ای به نظر می‌رسد که دیگر بالاتر از آن به تصوّر نیاید. مثلاً وقتی گفته می‌شود که بشر به تکامل می‌رسد، چنین ‏تصوّر‏ می‌شود که در حال حیات یا بعد از وفات، به مرتبه‌ای از کمال می‌رسد که بالاتر از آن، مرتبه و مقامی نیست.

تردیدی نیست که اعتقاد به چنین تکامل که ابتدا و اختتام دارد، محدودیّت می‌آورد. زیرا در اثر رسیدن به هر مرتبه‌‌ای از کمال، نوعی ادراکِ الهی و معنوی برای انسان عاید می‌شود و اگر بنا باشد که در آخرین مرتبه تکامل، ادراکی حاصل شود که بالاتر از آن ادراکی نباشد، چنین ادراک و تکاملی خاتمه می‌یابد.

هم‏چنان که اگر سیر علم و تکامل یکنواخت گردد و به مرز معیّنی رسیده متوقّف شود، مسلماً آن علم یا تکامل محدود شده است. هم‏چنین، اگر سیر کمالی به مرتبه‌ای ختم شود، در لذّت معنوی ناشی از آن، محدودیّت به وجود می‌آید، و هر ادراک و لذّتی که حدود داشته باشد، تا مدت معیّن‌‏ و مشخصی می‌توان از آن برخوردار شد چه، لذّتی که به یک حال ماند، اشباع‏شدنی است.

اگر تکامل محدود شود، نتایج و ثمرات آن نیز محدود می‌شود، و امکان دارد که سُرور معنوی و ثمرات ناشی از آن تکامل، نقصان پذیرد، زیرا آثار و نتایج آن، تابع کیفیّت اشجارِ تکامل است. چه، حصول نتایج در مرحله اوّل، سُروری ایجاد می‌کند، ولی اگر یکنواخت شود، از سرور معنوی آن کاسته می‌شود و در این کاهش، امکان پیدایش غمِ معنوی هست، در حالی که در دار آخرت، محال است که برای متنعّمین، غم و اندوهی باشد. زیرا غم و غصه در قبال برآورده نشدن خواسته‌هاست، ولی وقتی تمام خواسته‌های انسان تحقّق یابد، دیگر غم و اندوه معنی ندارد.

اساساً واجب است که صفات الهی مَظهر داشته باشد و لازمه آن، این است که در هر آن، تکامل و ارتقاء روحی انسان ادامه داشته و محدود نباشد. به عبارت دیگر، همانطور که ذات باریتعالی لایتناهی است، کرم و فیض و عطای او نیز نامتناهی است و لذا در هر آن، حصول نعمت و ادراک و در نتیجه لذّت، افزون می‌شود.

هر لحظه که زیبایی الهی متجلّی می‌شود، آن زیبایی افزایش می‌یابد و بهشت نیز که اثری از آثار خالق است، زیباییش هر آن رو به افزایش است. اما بالاتر از همه انسان کامل که مظهر اعلای اسماء و صفات الهی است، جمال معنویش یکنواخت نبوده، پیوسته بر جلوه او افزوده می‌شود و در اثر اضافه شدن جلوه و ادراک، لذّت او بالاتر خواهد بود. اگر جلوه جمال و کمال انسانِ کامل یکنواخت شود، تا مدت محدود می‌توان از آن برخوردار شد و نقص در مظهریّت پدید می‌آید.

بنابراین، تکامل انسان محدود نیست و ترقی ادراکات او انتها ندارد، و هر آن ادراک و برخورداری او از نعم الهی افزایش یافته، نوعی حلاوت و زیبایی مشاهده خواهد کرد که قبل از آن ندیده بود.