فرق نفس ناطقه با نفس حیوانی 2011/02/07

بیان شده توسط استاد علی الله وردیخانی

کتاب: مبدا و معاد

فرق نفس ناطقه با نفس حیوانی

انسان مرکّب از دو عنصر یا دو قوّه‌‏ مخالف و مُخاصِم است که یکی جسمانی و دیگری روحانی است. و به عبارت دیگر، یکی حیوانی و دیگری انسانی، و یا یکی سُفلی و دیگری عُلوی است. ما عنصر عالی و ملکوتی را «نفس ناطقه» و عنصر سفلی و جسمانی را «نفس حیوانی» می‌نامیم.

برای نشان دادن فرق میان نفس ناطقه و نفس حیوانی، محتاج شرح مفصلی نیستیم، بلکه همین قدر باید بدانیم که، نفس ناطقه قائم به خویش بوده و حرکتِ ذاتی دارد، یعنی هم محرِّک است و هم متحرِّک، و دارای نیروهای مجرّد است که به وسیله آنها اکتساب و نشر انوار فیض خدایی می‌کند، و پس از نابود شدنِ بدن هم باقی می‌ماند. ولی نفس حیوانی هیچ یک از این صفات را ندارد و قیام او با بدن بوده و استقلال فردی ندارد. پس از مرگِ بدن و متلاشی شدن آن، که هریک از اجزاء به سوی عنصر اصلی خود برمی‌گردد، نفس حیوانی هم به آغوش مادر طبیعتِ خود برمی‌گردد و مانند نفس ناطقه که یک جوهر مجرّدِ منفرد است، مستقل نمی‌ماند.

بنابراین نفس حیوانی بیشتر با جسم مادی ارتباط و پیوستگی دارد و همواره می‌کوشد تا نفس ناطقه را به سوی خود کشد و نیروهای او را در راه احتیاجات و آرزوهای خود به کار برد. از طرف دیگر، نفس ناطقه که بیشتر با روحِ ملکوتی ارتباط دارد، همیشه می‌کوشد بلکه موظّف است که نفس حیوانی را به طرف خود کشد و ماهیّت و نیروهای او را در راه رسیدن به مقصد خود به کار برد و او را پیرو اوامر خود کند، یعنی با خود همجنس و همطراز ساخته به عالَمِ ملکوت پرواز کند و با روح عُلوی همدم و همنشین گردد، و مقصد اصلی او هم از فرود آمدن بدین جهان و تن خاکی، همین است.